144. Andrzej Jędraszko – urbanista (nie)zapomniany

We Wspomnieniu umieszczonym w listopadzie 2011 r. na portalu Towarzystwa Urbanistów Polskich Bohdan Wyporek, Prezes TUP-u w latach 1993-1997 napisał m.in.:

19 września 2011 roku zmarł w Stuttgarcie po długiej i ciężkiej chorobie Andrzej Jędraszko, wybitny urbanista, planista przestrzenny i publicysta. Choć od wielu lat mieszkał zagranicą, do końca życia działał aktywnie na rzecz przemian zachodzących w samorządzie terytorialnym i gospodarce przestrzennej w Polsce, głównie poprzez pomoc ekspercką, szkoleniową oraz działalność doradczą i publikacyjną.
Życie i kariera zawodowa Andrzeja potoczyły się niezwykłymi drogami. Splot planowanych zamierzeń, zobowiązań zawodowych i nieprzewidywalnych wydarzeń, a zwłaszcza wprowadzenie stanu wojennego w Polsce sprawił, iż znaczną część życia zawodowego spędził za granicą. Dzięki wszechstronnej wiedzy, nieprzeciętnemu talentowi, ogromnej pracowitości i zaangażowaniu, Andrzej stał się wysoko cenionym międzynarodowym ekspertem i specjalistą w dziedzinie planowania i rozwoju przestrzennego. Dla nas, kolegów i przyjaciół z okresu warszawskiego, z Biura Urbanistycznego Warszawy – później Pracowni Urbanistycznej Warszawy czy też Instytutu Kształtowania Środowiska, pozostał przyjacielem i wybitnym urbanistą, autorem i współautorem wielu wspólnie opracowywanych planów, programów rozwoju i prac badawczych.

Andrzej Jędraszko urodził się 1 kwietnia 1928 roku w Warszawie, w rodzinie nauczycielskiej. Maturę uzyskał w 1946 roku w Liceum Ogólnokształcącym im. Adama Mickiewicza w Warszawie. Wyższe studia ekonomiczne ukończył w 1950 roku i w tym samym roku obronił pracę dyplomową na Studium Planowania Przestrzennego przy Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Tak wybrany kierunek studiów był decydujący dla przebiegu Jego kariery zawodowej jako planisty przestrzennego i urbanisty o wielodyscyplinarnym profilu. W późniejszych latach, niezależnie od niezwykle intensywnej, różnorodnej działalności planistycznej i managerskiej, pogłębiał swoją wiedzę naukową. W 1978 roku obronił rozprawę doktorską na temat planowania przestrzennego na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej uzyskując stopień Doktora Nauk Technicznych, a w 1982 Diplome d'Etudes Approfondies w Instytucie Urbanistyki na Université de Paris VIII.

Andrzej rozpoczął pracę w Biurze Urbanistycznym Warszawy w 1951 roku. Wkrótce został kierownikiem Zespołu Programowania Rozwoju Miasta i współautorem Planu Generalnego Warszawy i Planu Warszawskiego Zespołu Miejskiego. Spośród ówczesnych planistów, specjalistów od programowania rozwoju, Andrzej wyróżniał się własną wizją roli i charakteru programów urbanistycznych, opracowywanych w perspektywie dwudziestu lat dla miast i regionów. Było to spojrzenie różniące się od ówcześnie obowiązującej doktryny scentralizowanego, ścisłego planowania rozwoju perspektywicznego. Andrzej zawsze podkreślał, że są to tylko prognozy i założenia a wykonane zgodnie z obowiązującymi normatywami, niekoniecznie muszą okazywać się właściwe. Wówczas były to stwierdzenia zasadniczo odbiegające od oficjalnych poglądów.

Dalszy przebieg kariery zawodowej Andrzeja mógłby stanowić temat pasjonującej książki naukowo-zawodowej i podróżniczej. Wszechstronne umiejętności zawodowe Andrzeja zostały szybko dostrzeżone i docenione. Już w latach 60. nastąpił początek Jego międzynarodowej kariery. W 1961 roku powołany został na stanowisko głównego inżyniera w Ministry of Municipalities w Bagdadzie w Iraku, gdzie został też współautorem planów ogólnych kilku miast irackich. Po powrocie do Pracowni Urbanistycznej Warszawy w 1964 roku Jego pozycja jako wybitnego urbanisty-ekonomisty jeszcze mocniej się utrwaliła. W 1964 roku został oficjalnie uznany przez ONZ za międzynarodowego eksperta w dziedzinie planowania przestrzennego. Kolejnym sukcesem Andrzeja było wybranie Go w 1965 roku, spośród kandydatów z wielu krajów, na stanowisko Głównego Urbanisty miasta Karachi w Pakistanie. Tam też w 1968 roku dostał nominację na managera utworzonego przez ONZ projektu planu metropolitalnego Karachi obejmującego dwanaście milionów mieszkańców (!).

Siedmioletnia działalność managerska i projektowa w Pakistanie, wysoko oceniona przez agencję planowania osiedli ONZ, otworzyła Mu drogę do kolejnych, eksponowanych funkcji w programach organizowanych przez ONZ, odnoszących się do rozwoju miast i mieszkalnictwa. W 1977 roku Andrzej wybrany został na stanowisko wiceprzewodniczącego Komisji ONZ ds. Osiedli Ludzkich. Pełnił tę funkcję przez dwa lata, a o Jego wysokiej pozycji merytorycznej świadczy to, że na I Sesji Komisji w Nowym Jorku w 1977 roku był głównym referentem, na II Sesji w Nairobi, w 1978 roku, generalnym sprawozdawcą i członkiem Biura na trzeciej w Meksyku.

Doświadczenie zdobyte za granicą przenosił Andrzej na grunt krajowy. Do 1981 roku prowadził w Instytucie Kształtowania Środowiska wielkie przedsięwzięcie planistyczne, jakim było opracowanie planów rozwoju wszystkich aglomeracji miejskich w Polsce. Równolegle, w latach 1976-1981, był członkiem trzech Komisji w Polskiej Akademii Nauk: rozwoju przestrzennego kraju, planowania regionalnego oraz teorii rozwoju przestrzennego. Ten okres działalności Andrzeja Jędraszko w kraju został zamknięty definitywnie w wyniku ogłoszenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku. Tak się bowiem złożyło, że w końcu listopada 1981 roku Andrzej wyjechał do Meksyku na zaproszenie tamtejszego Ministra ds. Osiedli Ludzkich. Po nadejściu wiadomości o ogłoszeniu stanu wojennego w Polsce zdecydował o pozostaniu za granicą – jak się później okazało, na stałe.

Po dwóch latach pracy na stanowisku doradcy Ministra ds. Osiedli Ludzkich w Meksyku, przeniósł się do Stuttgartu. Jako ceniony specjalista w dziedzinie planowania przestrzennego i międzynarodowy ekspert o dużym doświadczeniu, Andrzej pełnił tam w latach 1983-1997 następujące funkcje:

• eksperta ds. systemów informatycznych w zakresie mieszkalnictwa i planowania przestrzennego,
• planisty miejskiego Stuttgartu,
• konsultanta ds. planowania urbanistycznego i regionalnego.

W latach 80. XX wieku, pracując w Stuttgarcie, Andrzej utrzymywał nadal kontakty i współpracował z Agencją ONZ ds. Osiedli Ludzkich, Habitat w Nairobi.

Zmiany ustrojowe w Polsce w 1989 roku zapoczątkowały nową piękną kartę działalności Andrzeja na rzecz szkolenia tworzonych samorządów terytorialnych i budowy podstaw zarządzania gospodarką miejską w nowych wówczas w naszym kraju warunkach społeczno-politycznych. Zdobyte przez Niego doświadczenia i obserwacje dotyczące funkcjonowania niemieckiego i najlepszych europejskich systemów planowania przestrzennego i zarządzania, wykorzystał na uruchomienie szerokiej akcji szkoleniowej i doradczej dla nowo powstających samorządów w Polsce. Z ogromną energią i zapałem Andrzej działał, inicjował i organizował akcje transferu wiedzy, udostępniania materiałów i szkoleń dla samorządów miast polskich w ramach trzech organizacji: Projektu ONZ Advisory Assistance to Poland, Unii Metropolii Polskich, Zarządu Miasta Stuttgart we współpracy z Zarządem Miasta Łodzi.

O skali wysiłku i zaangażowania Andrzeja w niezwykle ważną działalność dla przekształcających się w kraju struktur zarządzania miastami i nowego systemu planowania przestrzennego, świadczy m.in. dziesięć odbytych parotygodniowych misji doradczo-konsultacyjnych w Polsce i jedenaście zorganizowanych i przeprowadzonych seminariów szkoleniowych – w tym dziewięciu w Stuttgarcie. Dla uczestników tych seminariów Andrzej opracował serię raportów informacyjno-szkoleniowych oraz przetłumaczył wiele materiałów zagranicznych, nieznanych jeszcze w Polsce. Niezwykle ważną dziedziną aktywności Andrzeja po 1989 roku była działalność publicystyczna. Lista opublikowanych artykułów, ekspertyz, opinii i komentarzy na aktualne tematy gospodarki i planowania przestrzennego, ochrony środowiska, projektu ustawy o planowaniu przestrzennym, doświadczeń europejskich, samorządów lokalnych i innych problemów gospodarowania przestrzenią – obejmuje kilkadziesiąt pozycji. Szczególnie ważną pozycją wśród publikacji Andrzeja Jędraszko jak też i całej literatury fachowej tamtego okresu zajmuje książka „Zagospodarowanie przestrzenne w Polsce – drogi i bezdroża regulacji ustawowych”, wydana w Warszawie w 2005 roku. Głównym celem książki było naświetlenie problemów i zagadnień, które powinny być uwzględnione w polskim prawodawstwie dotyczącym zagospodarowania przestrzennego, i porównanie polskich rozwiązań z tymi stosowanymi w krajach dawnej Unii Europejskiej. Krytyczna ocena naszego stosunku do prawa przestrzennego jest niezwykle trafną diagnozą niedostosowania regulacji prawnych do realnych problemów rozwoju i zachowania ładu przestrzennego w kraju.

Andrzej Jędraszko był znakomitym urbanistą-planistą przestrzennym o ponad pięćdziesięciopięcioletnim dorobku zawodowym. Choć od 1983 roku mieszkał w Niemczech, z chwilą zmian polityczno-ustrojowych w Polsce w 1989 roku, całą swoją energię i doświadczenie zawodowe poświęcił problemom krajowym. Skromnym wyrazem uznania za tę działalność było przyznanie Mu przez Radę Miasta Łodzi odznaki „Za zasługi dla Miast Łodzi” w 1993 roku, oraz nadanie Mu przez Towarzystwo Urbanistów Polskich w 2003 roku tytułu „Członka Honorowego TUP” za zasługi dla urbanistyki polskiej.

Dla bliskich i przyjaciół, jeszcze jeden aspekt tej niezwykle intensywnej i efektywnej działalności na rzecz planowania przestrzennego w kraju w okresie ostatnich kilkunastu lat, budził najwyższy podziw i szacunek. W listopadzie 1998 roku odkryto u Andrzeja nieuleczalny, złośliwy rak szpiku kostnego. Prognozy przeżycia określono wówczas na miesiące, a szansą jego przedłużenia było eksperymentalne leczenie w klinice uniwersyteckiej w Stuttgarcie. Wbrew posiadaniu świadomości o tej diagnozie – a może właśnie w efekcie tej wiedzy – Andrzej, pomimo ubywających sił, pracował niezwykle aktywnie publikując serię prac na najwyższym poziomie merytorycznym. Do końca życia uczestniczył w nurcie spraw zawodowych. Pozostawił przygotowane do druku dwa artykuły do naukowej publikacji zbiorowej pt. „Planowanie i realizacja przedsięwzięć urbanistycznych”, która ukaże się w najbliższych miesiącach w Wydawnictwie Politechniki Gdańskiej.

Odszedł znakomity urbanista, planista przestrzenny, głęboko zaangażowany w szukanie dróg rozwiązywania realnych problemów zagospodarowania przestrzennego i ochrony środowiska w kraju. (…).

Osobiście jestem głęboko przekonany, że urbanista o tak wspaniałym życiorysie zawodowym zasługuje na o wiele trwalszą formę pamięci, niż tylko cytowane wyżej pośmiertne Wspomnienie.

Rok 2013 to doskonała okazja do podjęcia odpowiednich działań w tym zakresie.

Myślę, że mogłoby to być, na przykład, ustanowienie nagrody „im. Andrzeja Jędraszko za wybitne zasługi dla polskiej przestrzeni” – nagrody przyznawanej przez całe środowisko polskich urbanistów.

Czy jest to możliwe?

*     *     *

Więcej o Andrzeju Jędraszko tutaj